Khawvelah hmeichhe huaisen leh ro thap, mipa tam tak tlukloh helna (revolution) chawkchhuak a, indonaa  hmahruaitu an lo awm nual tawh a, chung zingah *Joan of Arc* leh *Catherine of Aragon* te chuan khawvel hriat an hlawh viau laiin, Mizo hmeichhe zinga British sorkar pawhin a thinlung huaisen an tuk tlawm zawhloh *Lalnu Ropuiliani* erawh hriat a hlawh ve kherlo thei. Chutih rualin khawvela sorkar chak leh ram ropui America meuh pawh lo tuk tlawmtu *Vietnamese* hnam kawlhsenho chanchin kan chhiar chuan, Hmeichhiate lo huaisen theihzia kan hre thei a ni.


Kum 1955-1975 chhunga *Vietnam War* indona hmingthang takah khan, American sipai 683,000 zet leh an thawhpui ram sipai sang tam tak an thi a. Tin, Vietnam sipai leh mipui tam tak, maktaduai tel an thi bawk. America mualpho taka lo tuk tlawmnaah Vietnamese Hmeichhiaten an thawh hlawkin, ram leh hnam tana nunna hlantu sang tam tak leh huaisen hmingthang an awm nual a ni. Vietnam War kha kum 3 zet chu Secret War tih mai tur a nih hnuah, kum 1965-ah US President Johnson chuan, " *Operation Rolling Thunder"* tiin North Vietnamese/Viet Cong hoten South Vietnam lak tuma an beihna "Ho Chi Minh Trail" chu tihtawp/ dang chat turin, Da Nang khawpui tuipui kamah US Marine te nen North Vietnamese sipai (Ho Chi Minh-a hruai) te chu in hmachhawnin, an inkhuainuai tan a, a tawpah US chu mualpho takin Paris Accord tih January 1973-ah neiin, Aug 13 atangin an in hnuk dawk tan ta a, April 30, 1975-ah phei chuan South Vietnam khawpui Saigon chu Vietcong hoten an la fel ta nghe nghe. Tunah Saigon khawpui mihring maktaduai 13 dawn chenna hming chu Vietnam Communist hruaitu Ho Chi Minh hming chawiin, *"Ho Chi Minh City*" tih a ni zui ta a ni.

Vietnam War-ah chuan American pumraw lian tha, hrawl tak tak maite chu Vietnamese pa tereuh te leh an hmeichhia nu zim zem, taksa pumrua lianlo tak tak, mahse, thinlung huaisen si te lakah tuk tlawmin an awm zui ta a ni. Vietnam War History chhiar chuan, *Vietnamese mipate ang thovin, an hmeichhiaten an ram leh hnam humhalh nan an thawh hlawkin, an no ral ve di diai lemlo tih a hriat theih*.


Vietnam hi rawngbawlin vawi 13 lai ka zin ve tawh a, Bus, Rel, Thlawhna leh Lawngin an ram dung leh vang ka fang nual a, an Hmeichhiate chu an hmel en ang ngawt an lo ni hauh lo. An huaisenin Vietnamese khawtlang nun leh chhungkuaah India leh China ram anga mipa thunun (dominate) an lo ni ve lemlo a ni!


VIETNAMESE HMEICHHIA AN KAWLHSEN!

Vietnam chu China nena inri an ni a, kum 206-220 BC vel daih tawhah Chinese hnam *Han Dynasty*/ lalram chuan runin a lo awp tan a. Han Chinese hnam hnuaiah Vietnamese tribal-ho chu kunin, chumi laka tal chhuahna leh mahnia rorelna nei tura beihnaah chuan *Vietnamese Hmeichhe Unau pahnih "The Trung Sisters* an tih maite chu sulsutu, an hnam hmahruaia Han Chinese hnam tudaitu an ni.


Kum AD 39-43 inkarah Vietnamese Hmeichhe Unau pahnih, *Trung Trac* leh *Trung Nhi* te chuan Chinese hnam, Han Dynasty awpna hnuai atanga Independent tumin helna an nei a, anni unau pahnihte chuan Chinese Han hnam awpna lak atangin zalenna an sual a ni. *Trung Trac leh Trung Nhi te unau chuan indona hmunah Sakawr leh Sai chungah te chuanga hmahruaiin thal leh fei ki bar nen Han Chinese hote an bei thin*. Trung Trac-i leh Trung Nhi te chu *Vietnamese Hnam Pasaltha* (National Heroine) an ni a, vawiin thlengin kum tin maiin anmahni hriatrengna leh chawimawina Ni bik an hmang thin. Hmeichhiate hi an lo duai lovin, theuneulo, mai mailo thei hle!


An chanchin hi sawi dan a in ang lova. Trung Trac-i a upa zawkin, hmeithai a ni, an ti. A pasal Thi Sach chu Chau Dieu rama Lal a ni a, mahse, Han Chinese rorelnaah chuan thiamthu sawina pe lovin, tihhlum sak a ni a, chumi hnu atangin Trung Trac-i chu Han Dynasty lakah lawm lovin, amah chu martial arts  leh lehkhathiam tak a ni. Kum AD 39-ah a hote nen China Commander hote beiin, a thiante nen China Citadels 65 an chhuhsak a, chumi hnuah Me Linh-Red River Delta-ah lalah awmin, mahni rorelna an nei ta, tih a ni. Mahse, he Lalram hi hriat chianloh (unknown state) niin thenkhat chuan an sawi ve thung. Red River Delta an tih chu, tuna Hue khawpui atanga Vietnam hmar lam zawng khi a ni. Trung Sisters ten Han Chinese Lalram an do hian puitu tha an nei lem lova, mahse, an huaisen em avangin Han Chinese te hian an ngamlo a ni awm e.


China rama Han Dynasty Lal chuan *General Ma Yian* (Ma Vien) chu Trung Sisters tuk tlawm tura tirin, tuna Vietnam khawpui Hanoi bul, Hat Mon (tunah Don Tay province) a Lang Bac hmunah nasa takin an indovin, an inbei ta chiam a, chumi tum chuan *General Ma Yuen* hote laka tlawm (defeat) leh  man nih aiin, anmahni intihhlum nan Day and Red River an tihah an zuanglut ta niin an sawi. Tun thlengin *The Hai Ba* (Unau pahnih) Temple/ Pagoda tiin, an puala temple sak a awm a ni.


Trung Trac-i *"Book of the Later Han"* tihah chuan, a pasal an tihhlum sak vangin Han Chinese awpna lakah tal chhuah duhin helna (rebellion) a nei a ni, a ti. Trung Trac-i te unau chuan an Pipute atanga an lo neih leh enkawl rama Han Chinese rorelna duh lovin, an ram chu humhim tumin, theihtawp an chhuah a, huaisen takin nunna thap ral raih thlengin anmahni awpbettute an beilet a ni. *Vawiin thlengin Vietnamese mipui maktaduai 82 velte chuan Trung Trac-i leh a unaunu Trung Nhi chu an huaisen (courage)-na leh an ram leh hnam tana inhlan (sacrifice)-na avangin an ngaisang em em a ni*. Trung Trac-i chu Jiaozhi, (tuna Giao Chi), Vietnam hmar lama piang a ni a, an thih dan hi chiang taka sawina a awmlo, an ti (source: Wikipedia/ Britannica)


MIZO HMEICHHIATE AN DAWIHZEP BIK LO

*"A tlawm ve lo Lalnu Ropuiliani"* tih chu Hlaah te hial awmin, Mizo Lal thlahte zinga huaisen fal tak leh Kumpinu Lalram meuh pawhin a tuk tlawm theih loh, tlawm ai chuan tia Jail bang zutin, a thi a ni tih sawi tam ngai lovin kan hre theuh awm e. Chutih laiin *July 26, 2021*-a Mizoram leh Assam-in ramri inchuh kan neih vanga inkahna hmuna huaisen taka ral hmatawnga Mipa zinga tel ve Hmeichhe pakhat, a sakhming *"LALRINMAWII"* tia koh, Vairengte khaw mi chet dan vel dan chuan, Zofate thinlung a khawih chet sakin, amah ngaihsan ruk riauna sawifiah thiam si loh a siam sak nasa hle. Amah anga huaisen hi Mizo hmeichhe zingah an inphum ru teuh thei bawk. He hmeichhe pakhat hi *video clip* tawiteah ka hmu a, tunge a nih leh a hming hriat duhin, thiante ka zawt kual nasain, a tawpah ka lo hre thei ta hram a ni. 


*Pi Lalrinmawii (54)* chu a hmel enin, hmeichhe awm nem angin lang mahse, ram leh hnam chhan nana a thinlung erawh chu Zairum thing phoro ang maia cheh phel huphurhawm tak leh ram hrui truat ang maia fei niin alang a ni. Inkahna hmuna AK-47 silai puak ri tuarh2 zingah pawh awm se, a thin a phu rang chhin eih chuang lova, hlau hmel puin a marphu lah a rang chuang hek lo. Hmelmate silai puak ri thruai thruai hnuaiah chuan Mizo Police zingah a sir zawnga bawk vein, a mitmengah Vaiho silai puak ri vel hlau thawng hmel leh silaimuin a deng fuh palh ang tih hlauhna reng reng a lang lova, a zam hmel hmuh tur lah a awm heklo! A mitmeng lah khup in emaw, a khap rang chuak lova. A Zozial zuk lai chu, hlaulo leh thlamuang tih hriat takin a han zu vang vang a, a pak khu laih laih reng a ni. A hmel lah chu Red Indian Apache hmeichhe kawlhsen hmel ang mai lah ni! Hmelmaten silai nena an beihna karah chuan pa (Man) taka awmin, ram chhantu Mizo thalaite leh Police te bulah ral hma tawng (frontline)-ah che tla ve in, " *tiphurtu, tihuaisentu, fuihtu, tizamlotu*" ah a tang a. Mi tam tak tihtheihloh leh tihngam loh thil tiin, social media-ah chauh huaisena invaupung lovin, a tak takin, thiltihin ram leh hnam a hmangaihna a lantir a ni. *Mizo mipuiten Pi Lalrinmawi, kan ngaisang chein, zahna chibai kan buk a che !* Hmanlai Mizo Lalte rorelna hnuaia la awm ni ila chuan, chawimawina Nopui eng emaw chu i dawm ngeiin ka rinnghlel lo ve. *Mizoram Police te leh Mizo thalaite pawh, ram leh hnam chhan nan nun in thap ngamna hi in va chhuanawm teh lul em! Fak in phu ngawih ngawih*.


A tawp berah chuan, Mizoram venghim tura thosi leh vangvat leh ruahsur hnuaia Mizo Pasaltha rammu zawng zawngte u, Kohima War Cemetary thuziak,

*"When You Go Home, Tell Them Of Us And Say For Your Tommorrow, We Gave Our Today*" (Lam ang leta kan vangkhua in letleh ni chuan, kan chanchin chu hetiangin lo hrilh ula, in naktuk hun atan kan vawiin ni chu kan hlan ta) tih thuziak hi awmze nei leh mawi tak a ni, inti ve ngeiin ka va ring em! - CT Lalrinawma

Post a Comment

Powered by Blogger.