HIV/ADIS vei te i vei ang u?


      Dt 25.July,2019 khan JH.Lorrain Hall, Lawngtlai Bazar-ah Social Concern Deparment buatsaihin Training for Trainers on HIV/AIDS & Drugs neih a ni a. He training ah hian tel tura thlan ka ni ve hlauh mai a. Ka lawm hle mai a, kan resource person pahnih Rev Sangliankhuma Chinzah, Director Social Concern Deparment leh Pu R.Laltanpuia, Programme Officer, North East Technical Support Unit ten thiam tak mai in training min pe a, a hlawkthlak hle in ka hria a, mit khap kar tih loh chuan mit pawh ka chhing hman meuh lova. Ka ngaihtuahna pawhin hmun dang a dap kual lova, a mood ah ka cheng tha hle mai.

    Kum 1990 khan Mizoram ah HIV/AIDS positive chu ruihhlo ti thin pakhat hnenah hmuh chhuah a ni hlauh mai A hma kum 10 kal ta khan South Africa ramah hmuh chhuah a ni a. Hemi hnu Kum 6 hnu ah India ram khawpui pakhat Chennai-ah hmuh a ni ve leh a. A hnu kum 4 hnu ah India ram a, ram kilkhawr ber Mizoram ah hmuh a lo ni ve leh ta reng mai. He natna hian kan chenna khawvel len loh zia chiang takin a tilang awm e. Kum 10 hma lama S.Africa a an hmuh chhuah khan Mizoram ah pawh a kai kan lo awm ve ta. Tunah phei chuan Mizoram ah hian mi 17897 in HIV/AIDS hrik hi kan lo kai der tawh a ni.



    HIV/AIDS natna hi vei lova, a vei te hi kan vei a hun ta zawk viau lo maw. HIV/AIDS hi an hmuh chhuah hlim khan S.Africa sorkar khan ngaihthah lo in, a enkawl dan kawng emaw lo ngaihtuah se tun ang em em hian a darhchak kher lo mai thei a ni. Ngaihthah anih chiah khan chu natna hrik kai chu an lo tam phah em em mai a. A tawp ah chuan thihna hial a lo thlen ta a, an ngaihven hun chuan khua an tlai zo ta. Tunah chuan an zar kan zo a, Mizoram ah pawh he natna hi mi tam takin an vei a, a vei pawh an pung zel bawk a ni. Chuvangin, sorkar, kohhran leh khawtlang hian kan vei a hun tawh tak zet a ni.

    Tunhma khan Mizoram State AIDS Control Society kaltlangin Awarness Campaing nasa taka neih a ni thin a. Khang hunlai khan pawl leh kohhran te khan Awanress ngaihpawimawhna ai mahin Awarness neihna sum lo lut kha kan ngaipawimawh zawk emaw tih theih tur khawpin a kal a. Tunah chuan MSACS pawhin Awarness neihna tur sum an neih tak loh hnu hi chuan Awarness nei tura sawmtu pawh an awm ta meuh lo tih theh tur a ni a. Hetiang anih tak avang hian Kohhran Thalaite kan thangharh a hun ta, theihtawp kan chhuah a HIV/AIDS chungchang zirtirna hi a tam thei ang ber kan neih hi a ngai tawh a. Tunlai khawvel ah chuan Kohhran hi platform tha ber a nih tlat avangin kan tan ho a, heng HIV/AIDS vei te hi kan vei a hun tawh tak zet a ni.

    Kohhran Thalaite hian theihtawp chhuahin kawng hrang hrang in hma kan lo la pawh a ni thei a. Hei mai hi a tawk lova, Kohhran Committee te, KOhhran Nuho (BKHP) leh Pa ho (BMP) te pawh hian kan ngaihpawimawh hi a hun tawh a. Kan Programme hrang hrang ah te pawh hian mithiam bik te sawm a, awarness neih kawng ah tan kan lak a ngai tawh a. Pulpit tlang thleng pawh a kan sawi a ngai tawh a ni. Tin, Naupang pawl (KNP) ah te pawh hian zirtirna pek kan uar a ngai tawh a. Hei hi hruaitute mawh anih ve tlat avangin Programme te siam se, tun atanga he natna hlauhawm tak chanchin hi an hriattir a ngai a. Chutiang anih loh chuan kan chenna khawvel hi a Up to date lutuk tawh hi kan fimkhur hi a ngai tawh tak zet a ni.

    HIV/AIDS vei te hi an khawngaihthlak hle a. Kan Society ah hian leng lova inngaihna tam tak an nei a. Hei hian rilru chhia a put tir a, midangte kai ve theihna tur chance a sang em em a ni. Kohhran huang chhungah pawh an leng ta lo emaw tih theih tur khawpin kan thinhrik a. Hetiang zel a nih chuan hnam tlem te kan ni a, kan hnam tan boralna kawngka zau tak a ni ngei dawn a ni. Kohhran ah hian leng se, an taksa damlohna hian an thlarau nun a tha zawnga nghawng a neih theihna turin Kohhran mipuite hi kan pawimawh tak zet a ni. Kohhran rawngbawlna peng hrang hrangah chanvo te lo pe ila, inkiltawih lova kan siam chuan an natna vei hi midangte malsawmna nasa tak a thlen thei dawn a ni. KOhhran mite kan mawhphurhna ava sang em.

    He khawvel ah hian kum hlun tur tumah kan awm love. Tunlai thalai tam tak ten ‘HIV/AIDS vei pawh ni ila, Kum 15 dawn kan la dam thei’ lo ti a, he natna hlauhawm tak hlauh nachang hre lo thalai zingah an tam ta lutuk hi a pawi tak zet a. Hemi avang hian thalai zingah Sex hman khawlohna a hluar em em a ni. District hrang hrang a HIV/AIDS vei te hi khawi atang kai nge tam ber tiin zawt ta ila. Sex atang kai hi an tam ber tlat a ni. Heng te hi anih avang hian Thalaite zingah  ABC formula chu hman a lo ngai ta a.

     A-Abstain (Insumtheihna) Hei hi thalai nupui/pasal la nei lote hnena au hla a ni a. Nupui pasal neih hma chuan sex hman loh a him ber a. Sex lakah fihlim la, insum la, i thianghlimna vawnghim turin insumtheihna nei rawh. Nupui pasal neih hma chuan nupa nun hmang lo hram ang che, tih hi a ni. Hei hi tunlai thalaite hian kan va mamawh tak em. Sex hi khawlai kuva intheh ang mai mai a ngai kan tam ta a. In hmangaihna lantir na anih avangin Sex hman mai pawisak lohna hi a pawi tak zet a ni. I bialnu/bialpa in a hmangaih tak zet che anih chuan, nupa in nih hun ah chuah sex a hmanpui ang che, chu chu hmangaihna tak tak lo lan na tur chu a ni.

    B- Be Faithful (Rinawmna) Rinawmna hi pulpit tlang atang pawh sermon thupui ah kan nei fo awm e. Rinawmna hi nunna Lal lukhum kan chan theihna kailawn pakhat a ni. Thih thleng a rinawma awm te hnenah Nunna Lallukhum pek annih tur thu Bible ah kan hmu a ni. Chuvangin, nupui pasal innei tawhte chuan tumah midang (an nupui pasalte lo chu) sex an hmanpui (uire) tur a ni lo. Nu naupai ten HIV/AIDS an han ve ngawt mai te pawh hi a rapthla hle mai. Engmah tihsual leh sualna pawh nei lo nausen in khawvel eng a hmuh hma hauh in, he natna tihbaiawm tak hi a vei dawn tihna a ni. Chuvangin, nupui pasal nei tawh te chuan rinawm taka kan vawn lai hi vawn reng mai tur a ni. I kawppui tan chauh a i rinawmna chuan midangte tan malsawmna i ni thei dawn a ni.

    C-Condom. Hei hi sawi a ngai leh fo thin. Krisitan ramah Condom kan fak nasa lutuk ti a lo sawisel pawl pawh kan tam ta mai. Condom hi kan State ah hian lakluh phalloh ni ta se, kan ram zim te mihring nuai 11 vel awmna ah hian HIV/AIDS vei hi kan va tam dawn em. Chuvangin, kan sawi lo thei lo thin a ni ber e. Insumtheihna hi thlarau rah pawimawh tak mai a ni a. Mahse, he thlarau rah nei thei lo tam tak kan la awm si avangin CONDOM hi hman a lo ngai leh si thin a ni. Insumtheihna i tlachham a, rinawmna i vawng nung thei dawn lova Sex hman i duh tlat anih chuan le.. CONDOM  hi hmang ngei ngei ang che. Rev Sangliankhuma Chinzah, Director Social Concern Deparment chuan, ‘Tunlai thalaite zingah insumtheihna nei lova, rinawmna tlachham te chuan CONDOM pakhat chauh ni lovin pahnih pawh hi hmang mai tur’ a ti hial a ni. CONDOM hi sawi tel kher a ngai em ni? tih i rilru ah zawhna tam tak a awm thei ang. CONDOM sawi tel kher hi a ngai a, sawi tel lova HIV/AIDS chungchang kan sawi dawn chuan Insumtheihna leh Rinawmna hi nei ila. Mizoram ah hian CONDOM sawi mawi hi a tul vak lovang. Chuvangin, Mizoram Kristian State ah hian Insumtheihna leh rinawmna hi kan mamawh ber pakhat a ni a. He thil pahnih kan neih theihna tur chuan Lal Isua Krista hi i nei ang u.

    Tunah hian Social Concer Department chuan HIV/AIDS chugnchangah hian theihtawp chhuah a hmalak a tum a. HIV/AIDS kum upa leh naupang a thliar lova, nu pum chhunga nau awm thleng pawha natna thlen thei tu HIV/AIDS natna kai theih dan leh kai theih loh dan te hre lo tam tak kan la awm thei tlat mai. Chuvangin, hemi kawngah hian Kohhran te pawh hian Awarness hi kan mamawh tawh a. Thalaite ngaihthlak tur atan chauh dah lo ila, nu leh pa, kohhran hruaitute pawh hian kan hriat ve vek hi a ngai tawh a. Chumi tur chuan Social Concern Deparment kaltlangin Trainers te sawm ila, awarness hi kohhran te hian a tam thei ang ber neih i tum ang u.

    Sawi tur ava tam em. Heti zawng hian han sawi leh lawk teh ang. Kohrhan thalaite hian HIV/.AIDS vei te hi engtin nge kan tanpui ve theih ang le. ART lakna tur tak ngial pawh nei lo, hna rim taka thawk thei an ni si lo. Tanpui tu an va ngai tak em. Lawngtlai East Pastor Bial TKP ten HIV/AIDS vei te pualin Unit tin ten fehchhuah an nei a, chu an sum hmuh chu Lawngtlai a Gilead Droping Centre ah an hlan a, an ni hian tangkai takin an lo hmang a. ART la tura kalna tur sum nei lo te tan tangkai takin an hmang a ni. Hetiang zawng pawh hian tanpui theih dan kawng Kohhran te hian kan ngaihtuah a hun ta hle mai.

    HIV positive te leh AIDS veite hi damlo an ni. An taksa a dam lova, an thlarau nun pawh a dam hek lo. Chu an natna chungah chuan Kohhran te hian mawhphuhrna nei ah kan inngai tlat lo. Heng natna neite hian Kohhran te tanpuina an mamawh a, an tan i tawngtai ang u. An khawvel hman mek hi hrehawm an ti lutuk Pathian belh nachang pawh hre lo te pawh an awm bawk. Kohhran memberte hian an beidawnna hmun atanga beiseina eng nei tura kan tanpui an ngai a. An thlarau mawh hi kan phur a ni. Chanchintha la hre lo te hnena chanchintha hrilh hi kan mawhphuhrna lian tak ah kan ngai a, sum tam tak kan seng a. Hei pawh hi kan chhunzawm zel tur a nih lai hian kan chhehvel a awm te kan ngaihthah si hi a pawi tak zet a. Chuvangin, nang leh kei hi hemi kawngah hian harhtharlehna kan chan a ngai ta a ni.

    Ka thu kharna atan hei hi han hmang teh ang.  HIV positive leh AIDS veite’n an duh ber chu, ‘Mi pangngai ang hian min en ve rawh u’ tih hi a ni. Kan thinhrik a, kan ten a, kan kianga awmah pawh kan duh lova, an tan hian khawvel hi ava thim em. Chuvangin, kan Kohhran leh khawtlang ah te hian HIV/AIDS vei an awm chuan mi pangngai ang in en ila, thianah te siam in an tan malsawmna nih i tum ang u. Lal Isua Krista chanhin tha hril a, rawngbawl thin te hian heng natna vei te hi endawng mai lo ila, an tan thian tha ber nih i tum ang u. Hemi kawngah hian engkim a kan Model Lal Isua hi entawn ila, pharte, chhiahkhawntu leh mi rethei ber te thian nih zak lo Lal Isua ang hian an tan thian rinawm tak nih tum ila. Tin, he natna atan kan fihlim theihna turin kan nun i hmang fimkhur ang u. Josefa tan Condom a ngai lo ang hian insumtheihna nei ila. Davida anga insumtheihna kan nei lo anih pawhin Condom i hmang hram hram ang u. Chung chu a thlen lohna turin Lal Isua hi kan model ah i nei theuh ang u.




Ziaktu : Elvis Lalthangzuala

Post a Comment

Powered by Blogger.