KEI ZAWNG MIZORAM SAHTHLAK KA PHAL LUL LO : DAWIH AW CHHUAH ZAWNGIN, I AWMLO TEH ANG U!

(Mipa ni si ve si, "Puanfen feng rawh!" tih ngaiin i awm lovang u khai...)


Tunlai chanchinthar bengverh leh India ram pum pawha mi ngaihven, "burning issue" hial ni ta chu Assam State-in Mizoram State an rawn chuh pui thu hi a ni hial awm e. Tin, tunlaia Zofate zinga Social Media-a thu vawrh tam ber chu Mizoram State leh Assam State inkar boruak hi a ni. Central sorkara a hnar kaitu pawimawh PM Narendra Modi leh Home Minister Amit Shah te lah chu, theh hmeh ang vang vangin an reh duk a, State pahnihte inkara thisen tam tak leh nunna channa namenlo a awm theih laiin, boruak timuanawm zawng leh inremna tura ban phar turin, tawngkam engmah an chhakchhuak duh der si lo!


Hun kal tawh leh vawiin thlengin, Mizoram-ah tu political party pawhin sorkarna lo siam sela, Central fa chuam inti niawm takin Delhi tlangah intlaktlum siakin, Delhi drip khaia nung chang chang leh nung hram hram tih inhre tha duh lek lovin, thla an timuang lui tlat a! Vawiinah harsatna HNAM anga kan han tawh tak tak meuh chuan, Delhi tlang lama thuneitute chuan, keini Zofate chu eng ruaiah leh eng hu vakah min ngailo tih, tun huna kan boruak tawn mek te hian a tilang chiang ngawtin alang. Mahse, Covid-19 hri leng leh ramri chungchanga harsatna kan tawh leh hmachhawn mekte hian thinlung thar, kawng engkimah mahni kea din duh tak takna min zirtir sela, a lawmawm ngawt ang.


Mizoram leh Assam inrinna (boundary line) chu tunlaiin Union Home Ministry-in, thlalem (Satellite Imagery) hmangin chin fel a tum tihte an sawi a. Chutih rualin mi thenkhat leh Pawl (Civic Union) thenkhat chuan kum 1875-a Mizo Lalte rawna British Gov't India-in ramri a lo kham diam tawh, vawiin thlenga chumi Base hmanga Inner-Line Regulation Act (ILP) kenkawh ni zel leh, Mizo Accord of 1986 pawhin, "Mizoram sorkar rawn lova tihdanglam a ni lovang", tia India Constitution a an lo ziak anga Mizoram ramri, kum 1875 a siam a vawnhim tlat chu mausam zawng leh, Mizo mipuite rawn lova kum 1933 a siam leh, kum 1972-a Lushai Hills-Mizo District atanga Mizoram Union Territory ramri ang zulzui a ramri pawm mai duhna te a lian chho hle niin alang.


Dawihzep leh tlanchhe aw takin "Kum 1875 ramri anga kan pawm chuan, kan ram chhungah Hnam dang tam tak awmin, Vai MLA te an awm nual ang a, thil tha ber a ni lovang" tizawngin ngaihdan an nei a ni awm e! Kei chuan he ngaihdan hi ka thlawp ve thei hauh lo. Mizoram ni na na na chu, engah nge kan ramri anga kan pawm ngam loh ang a, kan pawm theih loh vang? 


Vawiina Mizote hi "Hnam a min dintu" kan rin Pathian chuan mal min sawmin, kan inthlah pun ve zelte leh, khawvel hmasawn ruala ke pen ve phalin min hruaiin, min awmpui ang a. Tun ang reng a Vaibuh ring kum tluanlo zawng leh, Central drip khaia nung reng ringawt lovin, India ram State zinga intodelh tak, State dang entawn tlak leh awh thamin kan la ding chhuak ve turah ngaiin, beisei tlat ang u. State intodelh mai ni lovin, kum tam tak hnuah te chuan kan Zawlneite sawi lawk ang deuhvin, mahni ke ngeia ding ram leh hnam (Independence country) te pawh kan la ni ve thei asin. Tunge hria? Chuvangin tun hun chauh thlir lovin, kum 100 piah lam thlenga Mizoram leh hnam kal zel tur leh din chhuahna tur thlir chunga hmalak tur a ni ang. 


Khawvelin ram hlutzia an hria. Hnam upa leh fing apiangin ram hlutna leh pawimawhna hriain, inches hnih khat lek pawh chan duhloh avangin silai naran mai ni lo, tunlai ralthuam tha ber ber nena inepin ram an humhalh thin a nih hi. Israel-Jordan leh Syria inkar te, Israel (Judate) leh Palestinian inkar te, tunhnaia Asia ram laihawla indona lian ber Armenia leh Azerbaijan indona te kha kan thlirlet chuan ram hi a lo hlu em em a ni.


Kum 1849-1890's chhova Mizo Pasaltha, theih ang anga Mizoram tana rammu a, thi leh thau pawlha lo ram chhuak thinte rilru kha zu dawn pui ta ila, vawiina mi tam tak dawih rilru pu a, tlanchhe aw chhuahtute hi chu, "I pa (man) lo em mai. Puanfen feng rawh!" min ti duh hial ta ve ang.

British-Kumpinu Lalramin Mizote min awp beh hma khan, tu hnam leh ram mahin Mizo (Lushai) te chu an awp bet ngai lova. Cachar Valley (Hringchar phaizawl) hmuna British/Mingo hoten thingpui huan leh thelret chinna tur an rawn vah chereu lai leh an Sai ram chhuahna, an chak khai lakna ber an rawn dai dar tirh laite zu dawn velin, Mizo Pasalthate kha an va lo huaisen namai lo em!

In kal pawhna kawng tha a la awm dawn lova. Lushai Hills an tih, tuna Mizoram leh Hringchar phairuamte chu tukloh ramngaw "Lentupui" tha lutuk tak mai leh ngaw dur hring dumpawl deuh khup a ni ngei ang. Cachar Phairuam vel chu thlasik (favang)-ah phei chuan ramngaw tha lutuk tak mai a nih dawn avangin, boruak pawh a vawn vin tuk ngei ang. Chutiang boruak karah chuan pheikhawk bun lovin, an tribal ke phah arh hlai tak, ke tlang sir chhah khir chang deuh tak nen, puan vengin, Vaibel emaw, zan lama an nula rimten Zozial an zial khawlsak leh an Dumbur te chu bawhtah puan chhah taka an siam Ipte puiah ngei chuan akin, ngen mu an chhun chawp leh zen an siam chawp nen, chemtum humin "ram leh hnam chhan nan", thlasik laia khawvawt vin tuk mai te pawh pawi sa hlei thei lovin an lo zuk rammu thin tawh a ni a. Chung hun lai phei chuan mutbu lum leh kawrlum tha ken tur pawh an nei kher lo mai thei. Chutiang kara ram leh hnam chhan nana an lo rammu thin chu, an fakawm tak meuh a ni.


Khawvel hi a lo la awm zel a nih ngai chuan, mihringten ram (country) te hi chu kan siam chawp zel dawn a. India ram ropui tak pawh hi State dang emaw, Union Territory hrang hrangah te a lo la piang zel thei a ni. India ramah ringawt pawh State leh State ramri chu vawi tam tak siam danglam leh siam dik a lo ni tawh thin a ni. Chuvangin, kan Piputen lu chhum ban chhum huama kan ram an lo humhalh chin na na na hi chu, humhalha venhim tlat i tum ang u.


MIZOTE KAN TANGRUAL HI A ROPUI!

Mizote hi phunchiar ang reng tak, mi 4/5 awm khawmnaah chuan inhnial ching tak, "Rotekawla Sepa ang" tihtur awm fo kan ni a, mahse, tun tum Assam State-in Mizoram State chhung rawn dai a, kan Police Duty Post hial, mihring/police tam chhuan lama min rawn hneh chhuh an tum chungchangah kan tangrual tha hle. July 26, 2021 a thilthleng kha Mizo Hostory-ah hriatreng a ni tawh ang. Lal Bengkhuaia Pasalthate kha la dam ve sela chuan, hnehna Hlado an chham ring ngawtin ka ring.


Pasalthate chuan ral leh Sapui hmaah an chengrang kauvin, silai hmeh puah mai theih turin a trigger-ah an kut tang dahin, a tul angin an kap zawt zawt thin. Vawiinah chuan chutiangin tunhmaa Pasalthate angin silai cheng kauvin, a trigger-ah kut trang dahin silai an kap puak thruai2 ta lem lo! Kum sangbi thar, kum zabi-21 kan hman mek Globalization-Age of Digital Revolution-ah meuh chuan Mizo Pasalthate hmanrua chu a lo danglam zo ta! Mizo Pasaltha tam takte chuan Social Media - Twitter leh Facebook kaltlangin hmelma te chu an chaklohna (weak point) zawnah, an Smartphone Keyboad hmet zeuh zeuhvin, Mizoram rawn pawngpaw ngama hneh chhuh tumtute chu an kap (shoot) nasa hle a ni! July 26-28 chho phei kha chuan, khawvel luhka tlangsang Twitter-ah kan nula tlangval, ram hmangaihtu Mizo Pasalthate an che tha tak meuh a ni!


Kum lama naupang zawk ni mahse, no ral mai lovin, Generation Z leh Gen-X te chuan Mizoram leh hnam chhan nan, social media-Twitter, Facebook, Instagram, etc an hmang tangkai thiam hle mai a. Saptawng leh Hindi tawng thiam zawk Mizo thangthar (K-Pop fans tiamin) min beitute lo dolet kawngah kan thawh hlawk tlang em em a ni. Hun lo kal turah pawh political party leh hnam chibing rilru pu lova, ram leh hnam tana thawhho a, kan tran tlan a la tul zel dawn a ni.


KHAWVEL-AH RAM A KEH DARH FO - HNAM TE AN LO DING CHHUAK THIN !

RAMRI LO KHAM FELSA DIAM A THA


Khawvela ram ropui, chak leh thiltithei Soviet Union chu kum 70 hnuah ram 15 zetah a keh darh a! Yugoslavia ram chak tak pawh ram 5 velah a keh darh ta. Indopui 1na hun lai, kum 1918-ah chuan Croat, Slovenia leh Bosnia te chuan Yugoslavia (land of South (Yugo) Slavs an din a, Austro-Hungarian Empire chu Serbia Kingdom tiin, Nazi kut atangin Croat an la let a ni.


Kingdom of Serbs chuan Croats leh Slovenes telin Yugoslavia ram a lo piang a. Communist Josep Broz Tito chuan Yugoslavia ram chak tak a lo din chho zel a. 1946-ah Federal People's Republic of Yugoslavia tih chu Italy ram tlem Istria, Rijeke-Zadar telin a lo piang chhova. 1948-ah phei chuan Yugoslavia ram chu Soviet Union communist influence ram a ni. Mahse, Tito thih hnuah Yugoslavia chuan Soviet Union awn lovin, kum 1961-ah neutral ram (Non-Aligned Movement) angin an awm zui a. Kum 1989-ah Eastern Europe rama Communist tlukchhiat tan avangin leh 1991-ah Soviet Union kehchhiat tak vangin, nghawng a rawn nei zel a, a tawpah Yugoslavia ram pawhin a lo kehdarh phah ta hial a nih kha.


1992 January-ah chuan Socialist Federal Republic of Yugoslavia ram, Europe a ram chak ve tak mai thin chu Slovenia, Croatia, Bosnia-Herzegovina, Serbia-Montenegro ah keh darhin, Kosova-Albanian tihte chu kum 2008 lawkah a lo piang ve leh a ni. Hetianga Yugoslavia ram chak leh ropui ve tak han kehdarh takah chuan Serbia-Montenegro chuan Yugoslavia kehdarh bulpui intiin, Federal Republic of Yugoslavia an siam a, mahse, khawvelin a pawmpui lo. June 25, 1991 leh April 28, 1992-ah chuan Yugoslavia chu khawvel History bawlhhlawh bawmah paih fel a lo ni ta hial mai!


US khing a el pha ber, Soviet Union ram ropui tak pawh an President Mikhail Gorbachev chuan economic inhawnzauna (glasnost leh prestroika) a siam hnu deuh lawk 1989-ah Berlin Wall chimin, East Germany atangin Red Army (tuna Russia President Vladimir Putin hi Soviet Union Spy agency KGB-ah Colonel a ni) te an inhnuhkir a ngai a. Glasnost leh Prestroika policy kalpui zelin, kum 1990-ah chuan Soviet Union chu a lo keh darh tan a ni. 


Dec. 25, 1991-ah chuan Soviet Union hnam puanzar (flag) -ah Communist chhinchhiahna Tuboh leh Favah (hammer & sickle) awm aiin, Russia chhinchhiahna rawng 3 (tri-color) awm chu President chenna Kremlin-ah zar phet vat vat tan a lo ni a. Dec. 24-ah President Gorbachev chuan a nihna a bansan a, Russian President hmasa ber turin Boris Yelstin a lo lang ta a ni.


Soviet Union chu ram 12-ah a keh darh nghal a, Russia, Ukraine, Kazakhstan, Armenia, Uzbekistan, Kyryzstan, Modova, Azerbaizen Tajikistan, Georgia, etc-ah an lo awm ta. Heng ramah te hian anmahni hnam bil chauh chengin, an awm bik lova, an inawm pawlh nuk tho a ni.


Tuna Assam State-ah pawh hnam (ethnic tribe) hrang hrang an chengin an awm a, Assamese kan han tih bik tak phei chu Ahom thlah, an ti. Anni hnam tih lohvah chuan Bengali leh Bodo chu hnam nawlpui lian ber an ni. Assamese dik tak leh Mizote phei chu tun hma deuh, 1978-1990 inkar te khan boruak muanawm takin kan awm a, kan inngeih a, tualthu chhia kan nei lutuk lemlo. Mizoram State chhungah pawh hnam (ethnic tribe) hlawm kan awm ve thliah thova. Chung chuan Mizoram Sorkarin Mizo ze mila a Dan siam leh India Constitution chu tha takin kan zawm tlang mai a nih hi.


Chuvangin, Mizoram tet tawh nak a lai a, a thren tet belh zawng chuan, hma i la lo teh ang u. Khawvel History kan chhiar a, kan hmuh angin khawi ramri (boundary) mah hi tihdanglam theihloh bur a awm lova. Nakinah chuan Mizote pawh kan lo inthlah pungin, tam chho ve zel ang a, "Hnam ropui zawk, Hnam thiltithei zawk leh Hnam thianghlim zawk" lo la dingin, khawvelah hian ram (land) neih hlutzia kan la hre chho zel dawn a ni.-CT LALRINAWMA


Post a Comment

Powered by Blogger.