A hun lai tak a ni bawk a, hemi chungchanga ka hmuh dan tlem ka han ziak teh ang. A chhiar peih tute tan.
1. 125th Constitution Amemdment chu enge ni?:
India sorkar innghahna lian tak chu khawvela Constitution sei/thui ber Indian Constitution Article 395 zet nei (2020 Amendment a vangin tunah chuan Article 448 a tling tawh) hi a ni a. Sorkar laipui khuan kan mamawh leh țul a tih angin a siam țha zel bawk tun țum hi a vawi 125 na a ni.
Chutiang tak chuan tun țumah pawh hian a bik takin India hmarchhak te khawih thilah a vawi 125 na a tan siam țhat an tum ta chu a ni a.
(a) Heng an thil tum ah hian Article 280 na siam dang lam hreta Local Bodies kan tih mai, Autonomous District Council te, Municipal Council te leh Village Council kan tihte tana sum (Financial Matters) awmze nei zawka pek an nih theihna tur chungchang a ni a.
(b) Hmarchhak a Sixth Schedule hnuaia District Council neite hamțhatna khawih thil te a ni.
Chuvangin, Sixth Schedule chauh ni lo, Article 280 khawih tel a nih avangin '125th Constitution Amendment' an tih phah ta a ni ber.
2. Mizorma ADC te tan lawmna tur a awm em?: Tlang taka sawi chuan an Proposed Bill Parliament House a an pharh tak ang chuan han lawm viauna tur chhan a awm lem lo a. Cabinet Meeting thu chhuak National Media lam ațang a kan hriatah khan chuan kan lawm teh lul nen. Beiseina sang tak nen Delhi ah Ministry dawr turin kan awm a. He Bill pharh a nih Ni 6th Febuary, 2019 ah khan kan thinlung a rum takzet a, sawi tur kan hre lo a, kan in en he-haw ringawt mai a ni. Kan hotu ten "Pathian hnenah i țawngțai ngawt mai ang u" an ti a, Delhi Vasant Vihar a Mizoram House ah chuan chhun pachangah Pathian hnenah kan Țawngțai rual ta ringawt mai ni. Kan rilru a na a, tih theih kan nei lo, Rajnath Singh-a leh Amith Shah-a kan buzawl ngeia lo kala min tiam tute laka thinurna, an thu tiama ding loa hriatna a lian hle mai a. A naupang ber ka ni bawk nen ka insum thei lo a, "National Media ho hi Lunch ei pui ila Press Conference i nei mai ang u" tiin ka rawt ta hial a ni. A bill kan en chuan Article 280 ah khan danglamna tlem hmuh tur kan nei a, chu bak chu Sixth Schedule ah khan kan lo beisei țhin; Administrative Powers, Financial Powers leh Law making Powers kha a tel ve lo a. Kan anpui State dangte erawh chu Nu ber thinrim chaw chhum an sawi ang deuhin a karhin a karh nasa mai si a, an thik awm duh hle.
Article 280 hi Finance Commission chungchang a ni a. Clause (3) sub-clause (c) ah hian State chhunga Municipal awmte tana State Finance Commission recommendation siam anga State Consolidated Fund ațanga pawisa pek dan tur chauh a inziak a. Chuvangin clause (ca) dah belh hleka State Consolidated Fund ațanga District Councils, Municipal Councils te leh Village Councils Tribal Area a awmte tana State Finance Commission recommend anga pawisa an hmuh dan tur an dah belh ta a ni. Hemi nena inzawm chiah hian Sixth schedule Para 8 hnuaiah 8A belhin State Finance Commission Governor in a appoint ten kan sum hmuh dan tur changchang a rawn sawi leh ta a(a tawi zawngin).
A nihna takah chuan Pu Lal Thanhawla sorkar khan 1st Finance Commission dinin Pu Vanhela Pachuau kaihhruaina hnuaiah District Council te sum pek kan lo ni tawh a, nasa takin kan țangkai pui a. Pu Zoramthanga sorkar erawh chuan a ngaihsak duh der lo thung a, Council te sum hmuh dan pawh a nih tur angin a nih loh phah nasa a ni. ADC te sum hmuh dan tur hetia Constitution meuha ziah luh a ni tur erawh hmasawnna chu a ni hrim hrim a ni.
3. Kan țan rual a va hun tawh tak em!!: Vawiin thleng maia ka rilru luahtu leh kaptu ber chu; Kan Council hi hna hmuh nan duh lo chhungkua kan awm lo a. Rorellai lamin hna an lak a piangin Opposition lam leh tute emaw lut ve thei lo inti neutral ang reng duh ve tho si te hian kan sawiselna sa berin, "family induhsak, party mi i duhsak... dik taka lak a ni lo" tiin kan sawi nasa ber awm e ka ti hial a ni. Khati taka sawisel tu kha thu neitu ten an fate hnanghet a an lak dawn phawt chuan kan duh leh em em tho bawk a. Khawvel ram zau takah hian kan Council lo chu sorkar tia sawi ve tlak pakhatmah kan nei lo a. Mi țhenkhat chuan Legislative, Executive leh Judiciary kan neih vang hi nge ni dawn ni... "State within a State" an lo ti hial țhin a ni. Assam State hnuaiah khan kum 1952 khan Lushai Hills District Council pek an ni a, chuvangin keini pawh khatih lai khan Pawi leh Lakher tia min hriat tlat a vangin, Pawi-Lakher Regional Council pek kan ni ve bawk a nih kha. Nimahsela, Pu Laldenga hoa Independent an sual avangin an ni chu zawi zawiin Political Status sang zawk nei zelin 1987 a lo her chhuah meuh chuan State ah hlan kai an ni ta a ni. Keini pawh tunah chuan Lai, Mara leh Chakma ADC kan lo nei ve ta. Kan Budget kan duhkhawp lo em em a. Mizoram sorkar hian Governor pawmpuina leh Gazette Notification ngei ti chhuak mahse, dept hrang hrang min pe mahse chung ang line dept an neihte chu an hnuk kir duh chuang si lo a, chung ang dept min pekte enkawlna turin pawisa min pe țha duh chuang loba, an dept an hnukkir duhbsi lo a pawisa hmuh tur ang pawh kan hmuh loh phaha nasa em em mai a ni. Chung ang dept te chu technical backup min pe tur chauha awm tur an ni tawh laiin Implimenting dept an la ni zui ta reng mai a nih hi.
Kan Politician hmasa ten Mizoram sorkar min hrek țhinna hre rengin humi ata chu tal chhuah tumin Central ah Direct Funding beisei taka dilin hun an lo hmang tawh a. Vawiin ah hian mual min liam san ta hlawm a. Tu ten emaw diriam takin An vote duh a vang chauha Direct Funding sawi thin ang tein kan puh țhin a, hei hi a dik lo a, kan sim a hun ta hle. Politician/Leader chuan Vision/goal a nei tur a ni a, achieved/puitlin a tum ngei tur a ni. Nimahse, kan hotute buaipui kha nasa takin Central sorkar pawhin a zirchiang tur committee hial dinin zir a ni a, a tawpah chuan "a theih ngang loh a ni e" an ti mai zawk a ni. Kan hruaitu hmasate khan dawtin mipui kha min lo bum reng reng lo a ni.
Kan Council hian kan duh ber Administrative Power, Financial Power leh Law making power lian zawk neih kan mamawh em em a. Chumi ti tur chuan kan Politician te nasa takin an talin an sum pawh an seng a ni. Ameherawhchu; Party Politics hian min țhen na em maia, kan ram thilah pawh kan lungrual ngam ta lo hi a pawi ka ti a. Kan Civil Society (NGO) te ngei pawhin kan ui pui tui lian thlir ni ber hian ka hria a. Kan miten a hlawkna tel kan tum dan en hian a mak tih chang ka nei țhin. Kan ramah hian CYLA te MTP te hi Hnam Issue tak takah chuan lehkhathiam leh mipuitling tak takte awmna a nih a vangin he thilah pawh hian beiseina sang tak ka nei a. Kan ram NGO liante hian Coordination Committee te dinin Prime Minister leh Chief Minister hnenah hial Memorandum te submit ve a, District Council thu neihna lian zawk kan hotu ten an buaipui hi, Political Ball mai mai a ni loa, Hnam Issue a tling takzet a ni tih an lo hriat theih nana hma la tur leh nasa taka nawhzui tur hian ka it țhin a ni. Vanduaithlak takin kum 2020 CYLA Conference chu Lawngtlai Vengpuia neih tur kha Covid 19 a vangin neih theih a ni ta lo a, a pawi ka ti hle. Ka han inpuang lawk ang a; khami țuma CYLA rorelna sang ber Conference ah khan passed a nih ngei theihna turin ka ngam tlak Branch hruaitute hnenah chuan hetiang hian Agenda nei turin ka lo request ve ngawt bawk a.
(1). CYLA hian Prime Minister hnenah kan Council hian thu neihna sang zawk a lo neih ve theihna turin Memorandum theh luh ni sela, theihtawpin hmala rawh se.
(2). Mizoram sorkarin Council thuneihna a pek Gazette a tih chhuah tawhte hi a nihna tur angin council in a kalpui theih nan CYLA hian hma la rawh se.
(3). CYLA hian kan rama Foreigner dan loa Electoral Roll a chuangte (Kawl/Rakhine) hi paih an nih theih nan ECI ah thlenin hmalak ni rawh se.
(4). LADC Area ramri diktak hriat chian theihna turin CYLA hian thu neitute hnenah thlenin hma la rawh se.
Mahse vanduaithlak takin țhulh a ni zui takah chuan ka bawhzui ta bik lo a ni.
He council thu neihna tih len chungchangah hian kan ram hruaitute, NGO te leh a ram mipui hi kan țhangharh a ngaih takzet a ni.
4. Mizoram Sorkar ngaihdan lak a ni : He Constitution Amendment, Sixth Schedule Amendment ni bawk hi kan țawngțaina tlawm tak a vang khan Pathian in ringlo mite hnenah thu a sawi a ni ngei ang, kha Bill kha Paliamentary Standing Committee on Home Affairs te enzui a tan an dah ta a. Standing Committee chuan 30.10.2019 khan Delhi ah Parliament House First Floor Meeting Room No 62 ah chhun dar 11:00 ah tak meeting a ko ta a. Kan hotu ten kan Council aiawh tura min tih a vangin kei pawh ka tel nghe nghe a. Committee hmaah hian kan duhthusam leh vui thu kan thlen a ni deuh ber mai. Committee chuan ziaka kan duhdan thlen turin min ti ta hlawm a. Hemi țum hian North East Council nei zawng2 kan kim a ni. A bikin Khasi NGO lamin sorkar an nawr nat a vangin an ngaihdan hriat an duh a vangin an sawm tel nghe nghe a ni. Hemi hnu hian khatih laia kan CEM Pu T.Zakunga ho khan CEM Conference Hall ah All Party leh NGO te nen Joint Meeting neiin kan ram tana țha ber nia kan hriat chu siamin Memorandum kan duang chhuak ta a ni. Hemi hnu hian Guwahaty ah Standing Committee ten Meeting an ko leh ta a. Date 21st January, 2020 khan Officer 1, CYLA leh LSA aiawh pakhat ve ve te hruaiin Committee hmaah chuan kan inlan leh ta a, kan Memorandum pawh chu kan submit ta a ni. Hemi țum hian Mizoram CS a lo tel ve a, thiam takin "Lai leh Mara chu kan pawi ti lo a, Chakma erawh chu a ruka rawn luta kan rama awm ve ringawt an nih a vangin civil society in a rem ti lo a ni, sorkar ang pawn rem kan ti thei lo ang" a ti ta bur mai si a. CADC aiawha kalte Pu Rasik Mohan CEM leh Pu BD.Chakma MLA chu an ka-hau mai a, an țawng pawh a bah phah ve nukin an duh angin an react lo ta bawk. Kan thiam tawkin kan ram tan kan sawi ve a, țan pawh a na duh hle. Meeting zawh hnu chuan Standing Committee Chairman Pu Anand Sharma leh Home Ministry Jt.Secretary Pu Satyandra Garg te ka hmu fala, beisei takin min thlah a. Mahse, an Report kan en meuh chuan lawmna tur a awm leh ta chuang lo a ni. Pu Lalnunmawia Chuango in CADC chu a rem lo a ni ti zawnga a sawi vang pawh a ni thei a ni.
Central ah BJP sorkar lai a nih bawk a vangin helama BJP (Lai leh Mara) ten kawng hrang hrangin an nawr ve reng bawk a. Naktuk 9th August, 2021 hian Mizoram sorkar chuan Meeting koin, an Secretary rualte nen kan hotute LADC, MADC & CADC aiawhte telin an meeting dawn ta a, enge a outcome chu kan hre thuai turah ngai ila. Mizoram MNF sorkar hi ADC te min duhsaktu an ni lem lo a. Budget ah tak tak pawh State Budget a pun reng lai pawhin ADC te chu "a țhing angin lo insiam leh phawt mai rawh u" an ti a, tuna LADC sorkar pawh hi hna thar 40 chuang an la bawk nen, thawktute hlawhah a buai ru hle dawn a ni. A enga pawh chu nise, naktuk meeting result leh Central Sorkar lama Comment an pek dan tur hi MNF Party ten min en dan ti chiangtu pakhat a ni dawn a ni.
A tawp bera ka sawi duh chu ; 'Thir chu a lin laiin deng rawh' tih a ni a. Constitution Amendment hi thil awlai lo tak a ni a. Tun hi a hun lai tak a ni a. Assam rama kan Council puite khu an Powerful em em a. An area ah chuan IAS te meuh pawhin Executive Direction an bawhzui țhin a, ACS te meuh pawhin Executive te duhdanin ke an pen țhin a ni. Chu chu an Politician te vang ni hauh loin, an Civil Society te vang liau liau zawk a ni a. A nihna takah chuan tuna Constitution Amendment lo chhuah chhan pawh hi Memorandum Of Understanding bawhzuina mai a ni a, vanneihthlak takin ADC na fawm chu hrut tel kan ni ve mai zawk chauh a, kan tan thil țha pawh bill ah khan a awm lo kan ti reng kha. Chuvangin, Political Party angte hian kan hotute hian hma la țhin mahse, Party Protocol a awm țhin a vangin a buaithlakna tam tak a awm thei a. Chuvangin kan Civil Society hi kan ram leh hnam issue ah hian kan harh thar hi a țul takzet zet a ni. He thilah hian Kohhran mite an țawngțai nasa țhin a, Pathian in rem a ti a nih chuan ringlo mite kut hmangin kan ram hi Lalpan kan tih ve tel hauh loin Malsawmna min pein kan Council pawh hian hma a sawn ve maithei a ni. A hlawhtlinna kan hmu hma chu kan la kal zel dawn a ni. Kan ram țhalai mithiam zawkte u.. kan ram neih chhun hi kan humhalh a, kan ADC hi ti lian tura ke kan pen a hun takzet ta. Lairam leh Hnam dam reng rawh se.
Post a Comment